İngiliz iktisatçı John Maynard Keynes’in adını duymadıysanız çok şanslısınız, üniversitede en çok zorlandığım derslerde adı sık sık geçerdi.
Keynes, tüketim eğilimini değiştiren üç etkinin olduğunu söylüyor. Bunlar;
- Bandwagon etkisi
- Snob etkisi (züppe etkisi)
- Veblen etkisi (gösteriş etkisi)
Bandwagon etkisini yarın yazacağım yazıda detaylı şekilde inceleyeceğim. Bugün çok karıştırılan Snob ve Veblen etkisini, karıştırmadan yazmaya çalışacağım.
Snob etkisi ile hareket eden kişiler bir ürüne para verirken o ürünün niteliklerine değil, statüsüne para verirler. Snob etkisi ile gücü yetmediği halde o ürünü alan orta gelirli kişi yüksek statüye ulaştığını düşünür, kullandığı ürün kendinden düşük gelirli kişiler tarafından kullanılan yüksek gelirli kişi ise farklılaşmak adına artık o ürünü kullanmaz, daha ulaşılamaz ürünlere yönelir.
Yüksek gelir seviyesine sahip kişiler, kendilerini düşük gelire sahip olan insanlardan daha ayrıcalıklı görüyorlarsa onların kullandıkları ürünleri kullanmazlar. Herkesin giremediği çok pahalı bir mekân var diyelim, daha düşük gelirli kişiler de bir şekilde oraya geliyorlarsa snob etkisi yüzünden yüksek gelirli kişiler oraya tekrar gelmezler.
Anlayacağınız snob etkisi hem yüksek hem de düşük gelirli kişileri ayrı şekilde etkileyen bir durum.
Bir de Veblen etkisi var, bu etkiye kapılan insanlar bir ürünün fiyatı düşüyorsa o üründen uzaklaşıyorlar ve fiyatı artan, daha ulaşılamaz ürüne doğru gidiyorlar ve onu satın alıyorlar. Normalde tüketimde fiyat azaldıkça talep artar ama Veblen ters orantı ile ilerliyor.
Snob etkisinde ürünü başkaları tüketince rahatsız olan yüksek gelirli, Veblen’de ürünün fiyatı düşünce rahatsız oluyor. Snob talep ile ilgili, Veblen de fiyat ile ilgili diyebiliriz.
“Düşük gelirli insanlar neden telefona bu kadar çok para veriyor, bir insan maaşının 6 katına telefon alır mı?” diye şaşırıyorsanız merakınızı giderdiğimi düşünüyorum. Dünyanın en zengin insanının alabileceği en pahalı iPhone modeli XS, onun fiyatı da 14 bin lira. Snob etkisine kapılan bir insan aylarca hatta yıllarca para biriktirip içindeki yangını söndürmek için o parayı verip iPhone XS alabilir. Bundan rahatsız olan kişiler de telefonu kullanmayı bırakır, seçeneği yoksa da 24 ayar altından bir kılıf yaptırabilir.
Sonuç olarak hepimiz para harcarken ihtiyaçlarımızı bir kenara koyup ruh sağlığımıza göre parayı dağıtıyoruz.
(Bu yazıda 324 kelime var) #100Gün100Kelime’de 34. gün sona erdi.
Yorumlar